Στις αρχές του 20ου αιώνα η Θεσσαλονίκη έγινε το επίκεντρο της τελευταίας πράξης του Ανατολικού Ζητήματος. Η πόλη μετατρέπεται σ’ ένα πραγματικό ανατολίτικο «Ελντοράντο» προξένων, πρακτόρων, προπαγανδιστών, συνωμοτών, ανταρτών και βέβαια εμπόρων κι επιχειρηματιών. Όλοι εποφθαλμιούσαν τη γεωστρατηγική της θέση, τις εμπορικές της δυνατότητες και βεβαίως το ζωτικότατο λιμάνι της. Ποιος, ωστόσο, θα κληρονομούσε τη “νύφη του Θερμαϊκού”;
Οι Εβραίοι, παρότι τότε η πλειοψηφία μέσα στην πόλη, δεν είχαν ούτε την ανάλογη στρατιωτική δύναμη ούτε βέβαια και την παραμικρή διάθεση για να αναλάβουν μια τέτοια ευθύνη, καθώς προτιμούσαν μια διεθνοποιημένη πόλη στα πρότυπα της Σαγκάης. Οι Βούλγαροι, αν και το επιθυμούσαν σφόδρα δεν είχαν και πολύ μεγάλες ελπίδες για να την αποκτήσουν, εφόσον η Θεσσαλονίκη τους έπεφτε μεγάλη και δύσκολα αφομοιώσιμη. Εξάλλου καμιά Δυτική ναυτική δύναμη δεν επιθυμούσε να δει τα πανσλαβιστικά σχέδια να υλοποιούνται. Απέμεναν λοιπόν οι Έλληνες, που εκτός από τα ιστορικά και εθνολογικά τους ερείσματα, ήταν ένας παραδοσιακά εμπορικός λαός και το σημαντικότερο: έλεγχαν πάντα το Αιγαίο.
Για να επιβιώσει η Θεσσαλονίκη στους κόλπους της Ελλάδας, η τελευταία θα έπρεπε να επεκταθεί κατά μήκος όλης των βόρειων παραλί του Αιγαίου έως την Κωνσταντινούπολη, έτσι ώστε να δοθεί από τη μια στην πόλη η απαραίτητη ζωτική της ενδοχώρα και από την άλλη αποστερηθεί από τους Σλάβους κάθε διέξοδος στο Αιγαίο, πράγμα που τελικά συνέβη.
Τα κινήματα που γέννησε η Θεσσαλονίκη
Τα σενάρια στις αρχές του αιώνα, που αφορούσαν την τύχη των τελευταίων ευρωπαϊκών κτήσεων των Οθωμανών και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης, έδιναν και έπαιρναν και όλοι οι επίδοξοι μνηστήρες έκαναν πυρετωδώς τις προετοιμασίες τους. Στη ίδια τη Θεσσαλονίκη, που είχε γίνει ένα πρώτης τάξεως βιοτεχνικό κι εμπορικό κέντρο, με το σιδηροδρομικό της σταθμό συνδεδεμένο με Κωνσταντινούπολη και Βιέννη, το λιμάνι και το τραμ της, οι κάτοικοί της παρακολουθούσαν νευρικά τις όλες κινήσεις. Όλες οι κοινότητες βρίσκονταν σε αναβρασμό.
Η Θεσσαλονίκη έμοιαζε μ’ ένα κοχλάζον καζάνι από το οποίο ξεπηδούσαν ιδέες, ρεύματα και κινήματα, που είχαν συχνά την τύχη μιας… σαπουνόφουσκας. Τόσο το κίνημα των Νεότουρκων (1908) Ένωση και Πρόοδος, που επιδίωκε τον εκτουρκισμό όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (το νεοτουρκικό μάλιστα Σύνταγμα λέγεται πως ήταν έμπνευση μιας παρέας Ντονμέδων Τούρκων, που σύχναζαν στο Κουλέ-καφέ στην Άνω Πόλη), όσο και το κίνημα του Σιωνισμού, που ζητούσε τη δημιουργία ενός εθνικού εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη, αλλά και της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας, είχαν ως επίκεντρο τους τη Θεσσαλονίκη, την πόλη που διεκδικούσαν για λογαριασμό τους οι Έλληνες Μεγαλοϊδεάτες και οι Βούλγαροι Πανσλαβιστές!
