Η κρίση ως θέμα αποτέλεσε ένα στοίχημα για τη λογοτεχνία. Μολονότι η ποίηση την ενσωμάτωσε, γρήγορα σχετικά, στη θεματική της, κυρίως γύρω από τις ανατροπές της ζωής και των ονείρων ή του προσφυγικού δράματος, οι πεζογράφοι στάθηκαν διστακτικά. Αν και η νέα γενιά πεζογράφων την αγκάλιασε ως περιβάλλον σκηνικό πιο γρήγορα, εντούτοις τα έργα που στην πλοκή τους έχουν ως δομικό συστατικό την κρίση είναι ακόμη λίγα.
Η νουβέλα του Μιχάλη Σκολιανού «αδιέξοδο» (Γαβριηλίδης, 2018) κινείται ακριβώς πάνω στην κρίση. Η καταβαράθρωση των εργασιακών δικαιωμάτων, η αμηχανία των νέων μπροστά στο αβέβαιο μέλλον και η κοινωνική κατάθλιψη αποτελούν τον δεσμό της πλοκής του έργου. Ο μύθος κινείται γύρω από το κοινωνικό περιβάλλον που διαμόρφωσαν οι νέες συνθήκες, μέσα από τη ζωή ενός νέου δικηγόρου. Ενώ ο Σκολιανός “χτίζει” έναν χαρακτήρα εξατομικευμένο, στην πραγματικότητα αντανακλά ως τύπος τους νέους επιστήμονες με τις αγωνίες και τα αδιέξοδά τους.
Η αφήγηση είναι εξωδιηγητική με σταθερή εστίαση στον κεντρικό χαρακτήρα. Άλλωστε η νουβέλα εξ ορισμού επενδύει στους χαρακτήρες. Ο ευρύς αφηγηματικός χρόνος επιτρέπει στον αφηγητή να αναπτύξει μία υποτυπώδη πλοκή με ανατροπές, που ακολουθούν το προσδιορισμένο περιβάλλον. Οι συχνές αναχρονίες και το sjuzet υπηρετούν το “χτίσιμο” του κεντρικού χαρακτήρα. Το sjuzet ως ανοικείωση της πλοκής και του αφηγηματικού χρόνου, χειραφετεί τον συγγραφέα, επιτρέποντάς του να κινηθεί σε μία αποκλίνουσα στροφή (Shklovsky).
Οι εγκιβωτισμοί και η μη γραμμική εξέλιξη της αφήγησης διατηρούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Οι σύντομες παρεκβάσεις με τις πολιτικές ή φιλοσοφικές και κοινωνικές προσεγγίσεις απομακρύνουν τον αναγνώστη από την κυρία πλοκή. Επιβραδύνουν την εξέλιξη του μύθου συντηρώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ελλείψεις και περιλήψεις λειτουργούν ως εξισορροπητική επιτάχυνση. Η συχνότητα αναφοράς ορισμένων ζητημάτων, ως “επαναληπτική αφήγηση” (καραμπίνα, χάπια, αναπάντητες κλήσεις κτλ), εντείνει την αγωνία για το μέλλον του χαρακτήρα.
Ο κεντρικός χαρακτήρας εξελίσσεται ως προσωπικότητα και ανακαλύπτει σταδιακά την ανάγκη (need) έναντι ενός αρχικού θέλω (want). Οι αφηγηματικές κατευθύνσεις και οι συνδυασμοί των σχημάτων που διαμορφώνουν την πλοκή, ενεργοποιούν μία μετασχηματιστική διαδικασία. Υπό το μοντέλο του Greimas στο “αδιέξοδο” εντοπίζονται το υποκείμενο και το αντικείμενο, ως άξονας επιθυμίας, και το αυθεντικό σχήμα συμπαραστάτη-αντίμαχου∙ ως αντίμαχος εμφανίζεται η ίδια η πραγματικότητα με όλους τους εργοδότες που καταπατούν εργατικά δικαιώματα ενθαρρυμένοι από το νέο μοντέλο της οικονομίας που έφερε η κρίση. Τα εμπόδια εμφανίζονται τεράστια μπροστά στην επιθυμία και την ανάγκη του χαρακτήρα.
Το έργο του Σκολιανού Οδηγεί σε μία ανανέωση της αισθητικής αντίληψης για την Ελλάδα της κρίσης, τα επαγγέλματα “ελίτ” και τους νέους επιστήμονες. Αποτελεί μία ανθρωπολογική κατασκευή του αναγνώστη που έζησε τις ανατροπές και τα αδιέξοδα της κρίσης. Δεν ερμηνεύει την πραγματικότητα. Αναδύει όμως νέους τρόπους προσλήψεις των κοινωνικών εξελίξεων μακριά από γραμμικές οπτικές. Κλονίζει τις έτοιμες απαντήσεις και πυροδοτεί νέα ερωτήματα.
