Σύμφωνα με την ελληνική ιστορία, η Τοξοβολία ξεχώρισε ως άθλημα από την αρχαιότητα. Η πρώτη σύνθετη μηχανική εφεύρεση του ανθρώπου ήταν η χρήση του τόξου και του βέλους, μάλιστα οι αρχαίοι Ελληνες θεωρούσαν την τοξοβολία ως τέχνη. Η ελληνική μυθολογία περιέχει πάρα πολλές αναφορές σε Θεούς του Ολύμπου και σε ήρωες, οι οποίοι ήταν δεινοί τοξότες.
Η Άρτεμις, η θέα του κυνηγιού και ο αδελφός της Απόλλων, ο θεός του φωτός και των τεχνών, έκαναν χρήση του τόξου και απεικονίζονται με τόξα και φαρέτρες. Επίσης, ως παραδείγματα ηρώων που έκαναν χρήση του τόξου μπορεί να αναφερθεί ο μυθολογικός ήρωας Ηρακλής, ο οποίος έμαθε να χρησιμοποιεί το τόξο από τον Τεύταρο και μυήθηκε στην τέχνη της Τοξοβολίας από τον Ραδάμανθυ.
Επίσης ο Ποίας, ο οποίος έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία κληρονόμησε από τον Ηρακλή το τόξο και τα βέλη του και τα έδωσε με τη σειρά του στο γιο του Φιλοκτήτη, επίσης φημισμένο τοξότη, ηγεμόνα από τη Θεσσαλία. Τα όπλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν στον Τρωϊκό πόλεμο για την κατάληψη της Τροίας.
Εξάλλου ο Αχιλλέας διοργάνωσε αθλητικούς αγώνες, μεταξύ αυτών και Τοξοβολίας, προς τιμήν του νεκρού φίλου του, Πατρόκλου έξω από τα τείχη της Τροίας. Ακόμη, ο Οδυσσέας επιστρέφοντας στην Ιθάκη μετά τη μακρόχρονη περιπλάνησή του, συμμετείχε στον περίφημο αγώνα Τοξοβολίας αντιμετωπίζοντας τους μνηστήρες της συζύγου του, Πηνελόπης, όπως τόσο γλαφυρά περιγράφει αυτή την ιστορία ο Όμηρος στο έπος της Οδύσσειας. Ως επιδέξιοι τοξότες εκείνης της εποχής αναφέρονται στα ομηρικά έπη ο Πάνδαρος και ο Πάρις από την πλευρά των Τρώων και ο Τεύκρος και ο Οδυσσέας από την αντίπερα όχθη.
Στους Βυζαντινούς χρόνους ξεχωρίζει ο στρατηγός του Ιουστινιανού, Βελισάριος ο οποίος ήταν εξαίρετος τοξότης και οργάνωσε ένα νέο είδος βαρέως οπλισμένου, αλλά ευέλικτου ιππικού, τους «κατάφρακτους», όπου οι άνδρες του ήταν οπλισμένοι εκτός των άλλων και με τόξο.
Ο πρώτος αγώνας Τοξοβολίας της νεότερης εποχής, έχει καταγραφεί, στο Φίνσμπουρι της Αγγλίας, το 1583, με την συμμετοχή 3.000 τοξοτών. Με την τοξοβολία ασχολήθηκαν, μεταξύ άλλων, η βασίλισσα Βικτόρια και ο Ερρίκος ο 8ος, ο οποίος διοργάνωσε αγώνες και ίδρυσε το 1537 τον πρώτο σύλλογο τοξοβολίας, την Αδελφότητα του Αγίου Γεωργίου.
Οι πρώτοι διεθνείς αγώνες διεξήχθησαν μεταξύ Άγγλων και Γάλλων το 1900, έτος κατά το οποίο το άθλημα συμπεριλήφθη στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ωστόσο εκφράζονται ενστάσεις για το εάν και κατά πόσο τα αγωνίσματα της Τοξοβολίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1900 και του 1904 συνιστούν Ολυμπιακές διοργανώσεις ή επρόκειτο για εθνικά πρωταθλήματα. Η Τοξοβολία πάντως παρέμεινε στο Ολυμπιακό πρόγραμμα και στις διοργανώσεις του 1908 και του 1920, με πρωταγωνιστές τους αθλητές από την Αγγλία, τη Γαλλία και το Βέλγιο.
Ο Βέλγος Χούμπερτ Φαν Ινίς, έμεινε γνωστός στην ιστορία ως ο τοξότης με τις περισσότερες Ολυμπιακές διακρίσεις. Κέρδισε 16 χρυσά και τρία αργυρά μετάλλια συνολικά, αγωνιζόμενος το 1900 και το 1920 στην Τοξοβολία και σε άλλα αθλήματα.
Η Τοξοβολία επανεντάχθηκε στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων, το 1972 στο Μόναχο. Το 1988 στη Σεούλ, προστέθηκε και το ομαδικό αγώνισμα, ενώ από το 1992 καθιερώθηκε ο Ολυμπιακός γύρος, ο νέος τρόπος διεξαγωγής του αθλήματος που προβάλλει την Τοξοβολία θεαματικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τοξοβολία είναι ένα από τα αθλήματα, που έχουν υποστεί τις περισσότερες και ριζικότερες αλλαγές κανονισμών, κυρίως από το 1984 έως το 1992.
Η Διεθνής Ομοσπονδία Τοξοβολίας (FITA) ιδρύθηκε το 1931 με έδρα το Λβιβ της Πολωνίας, όπου πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά και το πρώτο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα. Η FITA αριθμεί σήμερα περισσότερες από 130 χώρες-μέλη και διοργανώνει Παγκόσμια Πρωταθλήματα κάθε δύο χρόνια. Η Ελλάδα αποτελεί μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας από το 1983, ενώ η Ελληνική Φίλαθλος Ομοσπονδία Τοξοβολίας (ΕΦΟΤ) ιδρύθηκε το 1999, οπότε αποσχίσθηκε από την Σκοπευτική Ομοσπονδία Ελλάδος. Το άθλημα είχε αρχίσει να καλλιεργείται στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του ’80, σε στενό κύκλο και σε φιλικό επίπεδο, σε πρώτη φάση, με φανατικούς οπαδούς εν ενεργεία σκοπευτές.
<b> Οι Κανονισμοί της Τοξοβολίας</b>
Ο Αγώνας: ο Ολυμπιακός γύρος
Σε διοργανώσεις Ολυμπιακών Αγώνων η διεξαγωγή ενός αγώνα Τοξοβολίας ονομάζεται Ολυμπιακός γύρος και οι αθλητές διαγωνίζονται μόνο με μονόχορδο τόξο (recurve ή Ολυμπιακό τόξο όπως συνήθως καλείται). Ο Ολυμπιακός γύρος, στον οποίο συμμετέχουν συνολικά 64 άνδρες και 64 γυναίκες και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012, θα διαρκέσει οκτώ ημέρες από τις 27 Ιουλίου μέχρι τις 3 Αυγούστου.
Στο Λονδίνο θα έχουμε μία ελληνική συμμετοχή με την Ευαγγελία Ψάρα στο ατομικό γυναικών.
Πριν από την έναρξη του Ολυμπιακού γύρου, πραγματοποιείται ένας γύρος κατάταξης διάρκειας μίας ημέρας, στον οποίο κατατάσσονται οι αθλητές και οι αθλήτριες σύμφωνα με τις επιτυχίες τους, στις θέσεις από την 1η έως την 64η . Οι αθλητές ρίχνουν με το τόξο τους στο στόχο 12 σειρές των έξι βελών, δηλαδή ένα σύνολο 72 βολών. Η βαθμολογία που συγκεντρώνουν μετά τη ρίψη των βολών, καθορίζει και την θέση που θα καταλάβουν στο γύρο κατάταξης. Η βαθμολογία αυτή χρησιμεύει επίσης και στην κατάταξη των ομάδων, οι οποίες αποτελούνται από τρεις ομοεθνείς αθλητές. Αφού ολοκληρωθεί ο γύρος κατάταξης, αρχίζει ο αγώνας ένας – εναντίον – ενός.
<u> Ατομικά αγωνίσματα</u>
Σύμφωνα με τη σειρά κατάταξης των αθλητών / αθλητριών διεξάγεται ο Ολυμπιακός γύρος ως εξής: ο αθλητής / αθλήτρια στη θέση ένα αντιμετωπίζει τον αθλητή / αθλήτρια της θέσης 64, ο αθλητής / αθλήτρια στη θέση δύο αντιμετωπίζει τον αθλητή /αθλήτρια της θέσης 63 κ.ο.κ. Κάθε τοξότης μετέχει σε έξι σειρές των τριών βελών τη φορά, με ανώτερο χρόνο εκτέλεσης τα 40 δευτερόλεπτα ανά βέλος. Οι νικητές προκρίνονται στον επόμενο γύρο και συνεχίζουν με τον ίδιο τρόπο, μέχρι να παραμείνουν οκτώ αθλητές στους προημιτελικούς, κατά τη διάρκεια των οποίων οι τοξότες ρίχνουν τέσσερις σειρές των τριών βελών τη φορά, με ανώτερο χρόνο εκτέλεσης τα 40 δευτερόλεπτα ανά βέλος. Οι τέσσερις που προκρίνονται διεκδικούν τα μετάλλια.
<u> Ομαδικά αγωνίσματα</u>
Οι 12 καλύτερες εθνικές ομάδες ανδρών και οι 12 καλύτερες εθνικές ομάδες γυναικών, που αποτελούνται από τρεις αθλητές ή αθλήτριες από τους αγώνες κατάταξης, αναμετρώνται ανά δυο, η μια ομάδα εναντίον της άλλης, με σύστημα πρόκρισης δι’ αποκλεισμού (νοκ-άουτ). Κάθε ομάδα συμμετέχει ρίχνοντας τρεις σειρές από εννέα βέλη, με ανώτερο χρόνο εκτέλεσης τριών λεπτών ανά σειρά. Σε κάθε σειρά, κάθε μέλος της ομάδας ρίχνει τρία βέλη. Οι τέσσερις ομάδες που θα απομείνουν στο τέλος, αγωνίζονται για τα μετάλλια.
<b> Η ορολογία της Τοξοβολίας </b>
<u> Ματς (Match)</u>
Η αναμέτρηση μεταξύ δύο αθλητών ή δύο ομάδων στο γύρο πρόκρισης διʼ αποκλεισμού (elimination) και των τελικών γύρων. Ο Ολυμπιακός γύρος αποτελείται εξ ολοκλήρου από ματς.
<u> Γύρος</u>
Στα ατομικά αγωνίσματα, πρόκειται για μία σειρά από ματς του Ολυμπιακού γύρου στο επίπεδο της πρόκρισης (Elimination) των 64, 32 και 16 αθλητών. Ακολουθεί μία σειρά από ματς στο επίπεδο των τελικών (Finals) των 8, κατόπιν 4 τοξοτών και μετά τα ματς για το χάλκινο και το αργυρό ή χρυσό μετάλλιο. Στα ομαδικά αγωνίσματα, πρόκειται για μία σειρά από ματς, όμοια με το σύστημα των γύρων των ατομικών αγωνισμάτων. Η μόνη διαφορά είναι ότι ο γύρος αρχίζει από το επίπεδο πρόκρισης διʼ αποκλεισμού (Elimination) των 16 και κατόπιν των οκτώ ομάδων.
<u> Γύροι πρόκρισης δι’ αποκλεισμού (Elimination rounds)</u>
Στα ατομικά αγωνίσματα, πρόκειται για τους αγώνες κατά τους οποίους προκρίνονται οι 32 (1/32) από τους 64 τοξότες, κατόπιν οι 16 (1/16) από τους 32 τοξότες και τέλος μένουν οι οκτώ (1/8) από τους 16 τοξότες.
Στα ομαδικά αγωνίσματα, κατά τη διάρκεια των γύρων πρόκρισης διʼ αποκλεισμού προκρίνονται σε πρώτη φάση οι οκτώ (1/8) από τις 16 ομάδες και στη συνέχεια οι τέσσερις (1/4) από τις οκτώ ομάδες.
<u> Γύροι τελικών (Final rounds)</u>
Στα ατομικά αγωνίσματα, οι γύροι τελικών περιλαμβάνουν τους προημιτελικούς αγώνες μεταξύ των οκτώ εναπομεινάντων, από τους γύρους πρόκρισης, αθλητών, τους ημιτελικούς μεταξύ των τεσσάρων τοξοτών, τον τελικό για το χάλκινο μετάλλιο και τον τελικό για το χρυσό μετάλλιο στα ατομικά.
Στα ομαδικά αγωνίσματα οι γύροι τελικών περιλαμβάνουν τον ημιτελικό μεταξύ των τεσσάρων ομάδων που έχουν απομείνει, τον αγώνα για το χάλκινο μετάλλιο και τον αγώνα για το χρυσό και το ασημένιο μετάλλιο. Το ματς για το χάλκινο μετάλλιο διεξάγεται μεταξύ των δύο ομάδων οι οποίες δεν προκρίθηκαν στον τελικό γύρο. Το ματς για το χρυσό μετάλλιο διεξάγεται- μεταξύ των δύο νικητών του ημιτελικού γύρου.
<b> Ο εξοπλισμός της Τοξοβολίας</b>
Το Τόξο
Το μονόχορδο τόξο αποτελείται από τα ακόλουθα κύρια τμήματα:
– Το στέλεχος (riser)
– Τα δύο ελάσματα (limbs)
– Τη χορδή (bow string)
Το στέλεχος, αποτελεί το κεντρικό κομμάτι του τόξου όπου είναι και η λαβή. Είναι συνήθως κατασκευασμένο από ειδικά κράματα αλουμινίου. Στις δυο άκρες του συνδέονται τα ελάσματα, που είναι κατασκευασμένα από επικολλημένα φύλα ή επιστρώσεις διαφόρων υλικών, έτσι ώστε με την ελαστικότητά τους να δίνουν την επιθυμητή δύναμη στην πτήση του βέλους. Στις άκρες των ελασμάτων τοποθετείται η χορδή, η οποία τεντώνει όλο τον κορμό του τόξου. Στο στέλεχος προσάπτονται ένα ρυθμιζόμενο στόχαστρο (sight) και ένα σύστημα σταθεροποιητών (stabilizers) που σταθεροποιεί το τόξο από τους κραδασμούς του.
<u> Τα βέλη</u>
Τα βέλη αποτελούνται από ένα στέλεχος (shaft) το οποίο έχει διάμετρο έως 9,3 χιλιοστά και μήκος ανάλογο με το μήκος έλξης της χορδής κάθε αθλητού. Στο μπροστινό μέρος του στελέχους υπάρχει μια μεταλλική μύτη (arrow head ή point), για να καρφώνεται στον στόχο, ενώ στο πίσω μέρος του υπάρχουν φτερά (fletching) από πλαστικό υλικό, τα οποία του δίνουν την κατεύθυνση. Στο τέλος το στέλεχος κλείνει με την γλυφίδα (nock), όπου εφάπτεται η χορδή για να δώσει στο βέλος μια ασφαλή ώθηση. Σήμερα τα αγωνιστικά βέλη κατασκευάζονται από ανθρακονήματα.
<u> Ο στόχος</u>
Ο στόχος αποτελείται από το πρόσωπο (target face), πάνω στο οποίο είναι τυπωμένοι οι κύκλοι των βαθμών, και είναι στερεωμένο πάνω στο στρώμα (buttress), στο οποίο καρφώνεται το βέλος. Το στρώμα με το πρόσωπο του στόχου είναι τοποθετημένα πάνω σε ένα ικρίωμα, δηλαδή μια εξέδρα, ένα τρίποδο με πλαίσιο έτσι ώστε το κέντρο του στόχου να είναι σε ύψους 1,30 μέτρων πάνω από το έδαφος. Η διάμετρος του στόχου είναι 122 εκατοστά, κάθε ζώνη κύκλου έχει πλάτος 12,2 εκατοστά και ο εσωτερικός κύκλος, το κέντρο δηλαδή του στόχου, έχει επίσης διάμετρο 12,2 εκατοστά.
<u> Λοιπή εξάρτηση</u>
Η λοιπή εξάρτηση που φέρει ο Τοξότης – αθλητής περιλαμβάνει:
– Τη φαρέτρα (quiver), στην οποία ο τοξότης φυλάσσει τα βέλη.
– Το προστατευτικό κάλυμμα των δακτύλων (finger protection, tab), με το οποίο τραβάει την χορδή.
– Τα προστατευτικά καλύμματα του βραχίονα και του στήθους (arm guard and bracer), που προστατεύουν τον τοξότη από τυχόν πρόσκρουση της χορδής στο βραχίονα ή στο στήθος κατά την εκτόξευση του βέλους.
<b> Λεξιλόγιο</b>
Archers’ box: Η περιοχή ένα μέτρο πίσω από τη γραμμή βολής, όπου οι τοξότες ομαδικού αγωνίσματος περιμένουν τη σειρά τους.
Κέντρο: Το κεντρικό σημείο του στόχου.
Τράβηγμα, τέντωμα: Το τράβηγμα προς τα πίσω της χορδής του τόξου και του βέλους κατά την προετοιμασία για τη βολή.
Σειρά βελών: Μία ομάδα βελών, συνήθως τρία, που ρίχνονται διαδοχικά προτού ο τοξότης πάει στον στόχο να τα ξαναπάρει. (Σειρά βολών με τρία βέλη)
Έλασμα τόξου: Το άνω ή κάτω μέρος ενός τόξου από τη λαβή έως της άκρη.
Match: Αναμέτρηση δύο αντιπάλων (μεταξύ δύο ατόμων ή ομάδων).
(Γλυφίδα (Νock ): Η τοποθέτηση ενός βέλους στη χορδή τόξου.
Recurve: Μονόχορδο τόξο.
Robin: Η βολή κατά την οποίο το βέλος σχίζει τον κορμό ενός άλλου που βρισκόταν ήδη πάνω στον στόχο.
Γύρος: Η φάση αγώνα κατά την οποία ο τοξότης προσπαθεί να προχωρήσει από το ένα στάδιο στο επόμενο.
Στέλεχος βέλους / Κορμός: Ένα μακρύ κοντάρι ή ράβδος που αποτελεί τον κορμό ενός βέλους.
Γραμμή βολής: Η γραμμή όπου στέκεται ο σκοπευτής.
Παρατηρητής: Το άτομο που εξακριβώνει το σκορ κάθε τοξότη με τη βοήθεια ενός τηλεσκοπίου και καταγράφει το σκορ.
Μύτη: Το μυτερό άκρο ενός βέλους.
Γραμμή αναμονής: Η γραμμή, τουλάχιστον πέντε μέτρα πίσω από τη γραμμή βολής, που προσδιορίζει που μπορούν να σταθούν οι τοξότες που δεν αγωνίζονται.
X: Το σημάδι που δείχνει ότι ένα βέλος έχει χτυπήσει τον εσωτερικό κύκλο, ή το κέντρο του 10, στο κέντρο του στόχου.
