O Νίκος Σκαλκώτας (8 Μαρτίου 1904 – 19 Σεπτεμβρίου 1949) υπήρξε ένας εκ των κορυφαίων – κατά πολλούς ο σπουδαιότερος – συνθέτης «κλασικής» μουσικής, που γέννησε ποτέ ο τόπος μας, όμως η αξία του έγινε σχετικά πρόσφατα αντιληπτή στη χώρα μας. Όσο ζούσε, ελάχιστοι τον είχαν εκτιμήσει –όπως ο αείμνηστος μουσικοκριτικός της Καθημερινής Μίνως Δούνιας- τόσο ελάχιστοι, όσο και η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Ο Νίκος Σκαλώτας γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1904. Σπούδασε βιολί στο Ωδείο Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1920 παίρνοντας χρυσό μετάλλιο και υποτροφία. Πηγαίνει στο Βερολίνο για να περαιτέρω σπουδές. Εκεί τον κερδίζει η σύνθεση, όπου μαθητεύει–μεταξύ άλλων- δίπλα στους Αρνολντ Σένμπεργκ και Κουρτ Βάιλ. Το αδιέξοδο μιας ερωτικής σχέσης, οικονομικά προβλήματα και η άνοδος του ναζισμού το 1933 τον αναγκάζουν να εγκαταλείψει τη Γερμανία. Όταν επιστρέφει στην Αθήνα, παρά τη δεξιοτεχνία του, παίζει βιολί στο τελευταίο αναλόγιο της Κρατικής Ορχήστρας. Απομονωμένος από τον καλλιτεχνικό περίγυρο συνεχίζει να συνθέτει παρότι το έργο του παρέμενε ανερμήνευτο, είτε επειδή ήταν δυσνόητο για τα δεδομένα της ελληνικής μουσικής ζωής, είτε επειδή είναι εξαιρετικά απαιτητικό ακόμα και για σημερινές ορχήστρες. Οι κακουχίες και η πενία δεν άργησαν να οδηγήσουν στο τέλος.
Μία ημέρα, όπως περιγράφει ο πιανίστας και μαέστρος Γιώργος Χατζηνίκος, είχε πάει στο Δημοτικό Νοσοκομείο του Δήμου Αθηναίων (εκεί που βρίσκεται σήμερα το πνευματικό κέντρο) για να εξεταστεί, καθώς έπασχε από κήλη. Περίμενε στην ουρά ώσπου το ιατρείο έκλεισε στις μία, οπότε έφυγε για να επιστρέψει την επομένη. Δεν εκμεταλεύτηκε ούτε την γνωριμία με τον γιατρό (από τον καιρό του Βερολίνου) για να περάσει μπροστά στην ουρά, ούτε είχε την οικονομική δυνατότητα να πάει αλλού, καθώς είχε ήδη κλείσει θέση σε κλινική για την ετοιμόγεννη γυναίκα του. Το βράδυ τον έπιασαν οι πόνοι και τύλιξε το στόμα του με πετσέτες για να μην τον ακούσει η γυναίκα του, ταραχτεί και θέσει σε κίνδυνο το αγέννητο παιδί τους. Το πρωί είχε πεθάνει. Την επομένη γεννήθηκε ο γιος του, ο οποίος έγινε αργότερα πρωταθλητής Ελλάδας στο σκάκι. Ο Σκαλκώτας, εκτός από το ήθος του, μάς κληροδότησε τουλάχιστον 110 έργα.
Σήμερα το έργο του χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης σε όλη την Ευρώπη. Η φινλανδική δισκογραφική εταιρία BIS έχει ήδη κυκλοφορήσει 16 CD με έργα του, ενώ αποτελεί αντικείμενο διδακτορικών διατριβών, όπως για παράδειγμα αυτής του John Thornley στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Ο συνθέτης και μουσικολόγος Γιώργος Ζερβός επισημαίνει ότι ο Σκαλκώτας ξεπέρασε τη δεύτερη σχολή της Βιέννης καινοτομώντας με την ταυτόχρονη χρήση πολλών δωδεκαφθογγικών σειρών, τις οποίες μάλιστα κατάφερε να εντάξει στις μεγάλες κλασικές φόρμες. Παρατηρεί, επίσης, ότι η πολλαπλότητα των μέσων έκφρασης του Σκαλκώτα –έγραφε ταυτόχρονα σε διαφορετικά μουσικά ιδιώματα- και η ενότητα του ύφους του έργου του αποτελούν στοιχεία μοναδικά στη μουσική του 20ου αιώνα.
