Πλούσια σε ήθη και έθιμα η ελληνική παράδοση όπως είναι δεν θα μπορούσε να μην έχει και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της για την πρώτη μέρα του χρόνου. Απ’ άκρου εις άκρον της χώρας δεκάδες έθιμα περιμένουν καρτερικά ένα ολόκληρο χρόνο για να αναβιώσουν.
Μερικά από τα πιο γνωστά είναι τα εξής:
Ποδαρικό
Ίσως το πιο συνηθισμένο έθιμο σε όλη τη χώρα είναι το ποδαρικό. Οι περισσότεροι δίνουν σημασία στο ποιος θα είναι ο πρώτος άνθρωπος που θα μπει στο σπίτι μετά την αλλαγή του χρόνου, αφού ανάλογα με το αν είναι γουρλής ή γρουσούζης, επηρεάζει και την τύχη του σπιτιού για το έτος που έρχεται. Συνήθως, για ποδαρικό επιλέγεται το νεότερο μέλος ή το γηραιότερο μιας οικογένειας.
Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ότι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.
Σπάσιμο Ροδιού
Το σπάσιμο του ροδιού έχει επίσης στόχο την καλοτυχία των ανθρώπων του σπιτιού. Κανονικά σύμφωνα με το έθιμο ο νοικοκύρης πηγαίνει στην εκκλησία με ένα ρόδι στην τσέπη, ώστε να το λειτουργήσει ο παπάς. Γυρνώντας μετά στο σπίτι χτυπάει το κουδούνι, δεν επιτρέπεται να ανοίξει με το κλειδί και το σπάει στην είσοδο, όταν του ανοίξουν. Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν αν οι ρώγες είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο πιο γερές κι όμορφες είναι τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.
Κρεμύδα για γούρι
Το σκυλοκρέμμυδο ή κρεμύδα είναι συνηθισμένο φυτό στην Κρήτη, γι’ αυτό χρησιμοποιείται εκεί για γούρι. Πρόκειται για ένα άγριο φυτό, που μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο, όμως έχει τη μαγική ιδιότητα να βγάζει άνθη ακόμα και αφού ξεριζωθεί. Έτσι ο κόσμος πιστεύει ότι αυτή τη μεγάλη ζωτική του δύναμη μπορεί να τη μεταδώσει σε έμψυχα και άψυχα και γι’ αυτό την πρωτοχρονιά κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους.
“Τάισμα” βρύσης
Είναι ένα έθιμο που συναντάται κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα. Εκεί κυρίως οι νεαρές κοπέλες παίρνουν μια στάμνα και πηγαίνουν στη βρύση του χωριού να την γεμίσουν. Πάνω τους έχουν μέλι και καρύδια, τα οποία τα αφήνουν στη βρύση (για να την ταΐσουν). Στην συνέχεια, οι γυναίκες γυρνούν αμίλητες στο σπίτι και ραντίζουν τα σπίτια. Όποια φτάσει πρώτη λένε ότι θα είναι η τυχερή της χρονιάς.
Βασιλόπιτα
Το πλέον διαδεδομένο έθιμο είναι η κοπή της Βασιλόπιτας, η οποία συναντάται με παραλλαγές σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας. Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο με δύο εκδοχές.
Πυροτεχνήματα
Τα πυροτεχνήματα είναι ένα έθιμο που έχει αρχίσει τα τελευταία χρόνια να επικρατεί εξαιτίας του θεάματος που προσφέρει.
Νερό που τρέχει
Όχι και τόσο διαδεδομένο έθιμο είναι το άνοιγμα της βρύσης. Μετά την αλλαγή του χρόνου, ανοίξτε τις βρύσες στο σπίτι και αφήστε το νερό να τρέξει, ώστε να έχετε αφθονία και πλούτο.
Χαρτοπαιξία
Αγαπημένο έθιμο των Ελλήνων τις μέρες της Πρωτοχρονιάς είναι να δοκιμάζουν την τύχη τους. Εκτός από το κρατικό Λαχείο, υπάρχει επίσης η χαρτοπαιξία και τα ζάρια σε καφενεία, λέσχες και σπίτια.
“Οι κολόνιες”
Στην Κεφαλονιά, αλλά και στα άλλα νησιά των Επτανήσων, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας: “Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς”. Η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι: “Καλή Αποκοπή”, δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η μπάντα του δήμου περνάει από όλα τα σπίτια και τραγουδάει καντάδες και κάλαντα.
Η “προβέντα” και τα “μουλιστρίνα”
Εκτός από τη βασιλόπιτα, οι γυναίκες της Σάμου φτιάχνουν και την “προβέντα”. Πρόκειται για ένα πιάτο με γλυκά που κρίνει τη νοικοκυροσύνη της Σαμιώτισσας. Απαραίτητο για κάθε σπίτι είναι το σπάσιμο του ροδιού ενώ οι τυχεροί που θα κάνουν ποδαρικό, παίρνουν τα “μπουλιστρίνα”, το γνωστό ως χαρτζιλίκι.
Το σκόρπισμα των φύλλων
Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο στη Θάσο κατά τη διάρκεια του οποίου όλοι κάθονται γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ’ αναμμένα κάρβουνα, φύλλα ελιάς, βάζοντας στο νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την πουν στους άλλους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου θα πραγματοποιηθεί και η ευχή του.
Κάλαντα υπό εστίες φωτιάς
Ένα πολύ παλιό έθιμο, προερχόμενο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας που τηρείται στην Καβάλα. Τα αγόρια που θα φύγουν στρατιώτες τη νέα χρονιά, συγκεντρώνουν μεγάλες στοίβες από ξύλα στην πλατεία. Την παραμονή ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και ψέλνουν τα κάλαντα. Με το που ο δείκτης δείξει δώδεκα, ξεκινά το παραδοσιακό γλέντι με τσίπουρο και γλυκά.
Οι “Μωμόγεροι”
Με ρίζες από τον Πόντο, οι “Μωμόγεροι” αναβιώνουν κάθε χρόνο στους Σιταγρούς και στα Πλατανιά της Δράμας. Πρόκειται για ένα είδος λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου, όπου οι πρωταγωνιστές μιμούνται γεροντικά πρόσωπα, εξ΄ου και η ετυμολογία της λέξης “μωμόγερος” από το μίμος και γέρος.