Κι επέζησα μαθαίνοντας τα φωτεινά περάσματα
Εκεί που οι φλόγες σου δαγκώνουν τους μηρούς μου
Και τα πλευρά μου οι ρόδες σου συνθλίβουν
Μια τέτοια γυναίκα δεν ντρέπεται να πεθάνει.
Μια τέτοια γυναίκα ήμουν κι εγώ.
Ann Sexton (1960)
Στις 31 Αυγούστου του 1941, στην μακρινή Γιελαμπούκ της παγωμένης Σιβηρίας μια εξαθλιωμένη γυναίκα κρεμάστηκε από την αγχόνη που είχε από καιρό ετοιμάσει: η Μαρίνα Τσβετάγιεβα.
Η ζωή της Τσβετάγιεβα υπήρξε μια ζωντανή μαρτυρία κατά του ολοκληρωτισμού και της ηθικής του, μια υπόμνηση του πόσο η ανθρωπότητα κρύβει κάτω από απόλυτους δρόμους για τον «παράδεισο», (αδιάφορο αν μιλάμε για θρησκευτικό, πολιτικό, οικονομικό, ερωτικό) την πιο στέρεα οδό για την κόλαση. Γι αυτό και η μνήμη της, όπως και κάθε ανθρώπου που έζησε μεστά, κάθε αληθινού δημιουργού με άλλα λόγια, πατά με το ένα πόδι στην ατομική (ποιητική) δημιουργία και με το άλλο στην συλλογική κοινωνική πράξη. Είχε γεννηθεί σαν σήμερα 8 Οκτωβρίου του 1892.
Η Μαρίνα Τσβετάγιεβα, αυτή η τεντωμένη χορδή που, όπως γράφτηκε, δεν ηχούσε παρά κάτω από πίεση, έγραψε ποιήματα, και λυρικές πρόζες και αφηγήματα «στα οποία στάλαξε σταγόνα σταγόνα» την μαρτυρία μιας εποχής και τη ζωή της. Με φόντο την συγκλονιστική Μόσχα του καιρού της, την «αιώνια αγαπημένη» και σε δεύτερο πλάνο κυρίως το Παρίσι και την Πράγα, κατέγραψε σε κριτικές, αλληλογραφίες, και γραφές μια τραγική γενιά που τα όνειρά της ήταν από ουρανό μα τα φτερά της (όπως κι όλων μας) από χώμα.. Έρεμπουργκ και Μάντελσταμ, Μαγιακόφσκι, και Ρίλκε, Εφρόν και Παστερνάκ, το Μοσχοβίτικο θέατρο και η Παρισινή διανόηση, η Ρωσική και ιδίως ρωσοεβραϊκή εμιγκράτσια της Πράγας, μια Ευρώπη που κρατούσε την ανάσα της μπροστά στην φυλορροή της κομμουνιστικής ελπίδας και στην άνοδο της ναζιστικής απειλής, συνιστούν έναν παρανοϊκό και σπαρακτικό την ίδια ώρα («την ίδια πάντα ώρα»…) καμβά μιας ζωής που αρνήθηκε, στην κυριολεξία, να συνδέσει την τραγικότητα με την μιζέρια, δηλαδή με την ταπείνωση, την παθητικότητα και τον συμβιβασμό, επιλέγοντας, όταν πια ένιωσε πως είχε παίξει κι είχε χάσει τα πάντα, έναν ενεργητικό, στιγμιαίο θάνατο από έναν πολυεπίπεδο “αργό χαμό”.
Η Τσβετάγιεβα που ήταν ανοιχτή ως πνεύμα ζούσε δυστυχώς στην επικράτεια του απόλυτου από μικρή, σε μια ζωή που στιγματίστηκε από μικρές και μεγάλες τραγωδίες. Αλλά έζησε ευτυχώς και σε ένα περιβάλλον που μπόρεσε να της εξασφαλίσει μια ευρύτατη παιδεία, μίξη Ρωσικής, και δη Μοσχοβίτικης, και δυτικοευρωπαϊκής. Η αντίσταση και ηπαραφορά που επέδειξε ενάντια σε μια κοινωνία που (όπως κι οι πιο light «αστικοδημοκρατικές» ιδίως στην εποχή μας) ήταν τόσο υποκριτική, ώστε το πρώτο που έκανε ήταν να σπάει τα δάκτυλα όσων, ανεβασμένοι στον Προμηθεϊκό βράχο, προσπαθούσαν να σκαλίσουν με τα νύχια το φως, και να το μοιράσουν «παιδιάστικα» στο “όλον”, μεταφέρει (δια του λόγου) ένα μήνυμα άξιο λόγου και στην εποχή μας. Η Τσβετάγιεβα, όπως κι άλλοι ομότεχνοι/ες της γενιάς της, γνώρισαν πως ο σισύφειος βράχος που ανεβοκατεβαίνει στο βουνό κερδίζει μυστικά το βάρος του από την κενότητα του, από το μη βάρος του*, αλλά την ματαιότητα αυτήν δεν την χρησιμοποίησε ως αφορμή παθητικότητας μα ως έναυσμα εύρεσης (ή επανεφεύρεσης) φωτεινών περασμάτων σε μια (ακόμη) σκοτεινή εποχή.
