Πριν από σχεδόν μισό αιώνα μερικά πράγματα στο ελληνικό μπάσκετ δεν ήταν αυτονόητα και δεδομένα όπως τα θεωρούμε σήμερα! Για παράδειγμα, το 1963 το μπάσκετ δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα σπορ που υπαγόταν στην αιγίδα του ΣΕΓΑΣ και καλυπτόταν από τον γενικό τίτλο ‘’ομαδικές αθλοπαιδιές’’. Επίσης, δεν υπήρχε ενιαίο πρωτάθλημα. Οι πρωταθλητές των τοπικών πρωταθλημάτων (κυρίως της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης και ενίοτε και ορισμένων επαρχιακών ενώσεων) στο τέλος κάθε σεζόν έπαιρναν μέρος στους τελικούς του Πανελλήνιου πρωταθλήματος. Εκεί αναδεικνυόταν ο πρωταθλητής Ελλάδος αλλά η διεξαγωγή των τελικών δεν ήταν δεδομένη. Πολλές φορές καθυστέρησαν μήνες ολόκληρους να αρχίσουν και κάποιες άλλες δεν έγιναν καθόλου είτε για να προετοιμαστεί η εθνική ομάδα, είτε γιατί δεν υπήρχαν οι πόροι για να μετακινηθούν οι ομάδες.
Κάπως έτσι το 1963 κλιμακώθηκε η αντίδραση των ομάδων μπάσκετ. Τον Απρίλιο του 1963 δέκα ομάδες από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη προσυπόγραψαν ένα μανιφέστο….ανεξαρτησίας στο οποίου ζητούσαν κυρίως δύο πράγματα: Πρώτον, τη δημιουργία ανεξάρτητης ομοσπονδίας μπάσκετ και δεύτερον τη διεξαγωγή ενός ενιαίου πρωταθλήματος. Κάπως έτσι και υπό την πίεση των γεγονότων ο ΣΕΓΑΣ απάντησε θετικά και στα δύο αιτήματα. Το 1963 έγινε για τελευταία φορά τελική φάση Πανελλήνιου πρωταθλήματος που μάλιστα φιλοξενήθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς. Η ΑΕΚ στέφθηκε πρωταθλήτρια αλλά μερικούς μήνες αργότερα θα ξεκινούσε μια νέα εποχή για το άθλημα.
Σε πρώτη φάση ο ΣΕΓΑΣ ανέθεσε τη διεξαγωγή του πρωταθλήματος σε μια επιτροπή την οποία στελέχωναν οι παράγοντες που μερικούς μήνες αργότερα έμελλε να αποτελέσουν το πρώτο διοικητικό συμβούλιο της νεοσύστατης ΕΟΚ. Επειδή οι διεργασίες για τη δημιουργία της ανεξάρτητης ομοσπονδίας κράτησαν σχεδόν δύο χρόνια μέχρι το 1965 την ευθύνη του νέου θεσμού είχε η συγκεκριμένη επιτροπή που λειτουργούσε υπό την εποπτεία του ΣΕΓΑΣ. Η διοργάνωση της σεζόν 1963-64 πήρε την ‘’πειραματική’’ ονομασία Ενιαίο Εθνικό πρωτάθλημα μπάσκετ. Παρότι, ιστορικά αναγνωρίζεται και είναι η πρώτη διοργάνωση της Α’ εθνικής αυτή η ονομασία επίσημα θα δοθεί στο πρωτάθλημα το 1965 όταν πλέον η ευθύνη διεξαγωγής περνάει ολοκληρωτικά στην ΕΟΚ. Μέχρι να ρυθμιστούν τα….διαδικαστικά θα περάσουν αρκετοί μήνες και τελικά αντί για το φθινόπωρο του 1963 οι αγώνες θα αρχίσουν τον Φεβρουάριο του….1964! Η διοργάνωση ήταν ολίγον….fast food αφού ολοκληρώθηκε τον Μάιο, δηλαδή κράτησε όλους κι’ όλους τρεις μήνες!
Λογικό από μια άποψη αφού πήραν μέρος όλες κι’ όλες 10 ομάδες. Ήταν οι πρώτες στα τοπικά πρωταθλήματα της Αθήνας (έξι εκπροσωπήσεις) και της Θεσσαλονίκης (4 ομάδες). Το τζάμπολ ορίστηκε για το πρωί του Σαββάτου σε τρία γήπεδα της Αθήνας με γενική είσοδο 10 δραχμές το άτομο! Στα τρία πρώτα παιχνίδια της νέας εποχής η ΑΕΚ νίκησε στο ανοιχτό γήπεδο της Νέας Φιλαδέλφειας τον Σπόρτιγκ με 66-64 ύστερα από μεγάλη μάχη και αφού χρειάστηκε να ξεπεράσει τη σπουδαία απόδοση του Γιώργου Κολοκυθά των ηττημένων που σκόραρε 26 πόντους. Την ίδια ώρα, στο ανοιχτό γήπεδο των Σεπολίων ο Ολυμπιακός κέρδιζε με 43-40 τον γηπεδούχο Τρίτωνα που μερικά χρόνια νωρίτερα είχε φτιάξει την πρώτη ‘’μισθοφορική’’ ομάδα μπάσκετ στην ιστορία αλλά είχε πλέον αποδυναμωθεί με την αποχώρηση όλων των καλών παικτών. Το μεγάλο ντέρμπι της πρεμιέρας έγινε στο ανοιχτό γήπεδο του Πανελληνίου. Ο φιλοξενούμενος Παναθηναϊκός επιβλήθηκε των γηπεδούχων με 67-56 αλλά ύστερα από πολύ αμφίρροπο αγώνα. Οι συνθέσεις των δύο αντιπάλων (διαιτητές ήταν οι Πολυκράτης-Δήμου) στον ιστορικό αγώνα της 23ης Φεβρουαρίου 1964.
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΣ: Γκιούσμας 6, Τσάνταλης 6, Γκούμας 15, Πιτσινός 9, Λέκκας 18, Μουρμούρης 2, Κακέτσης, Ευαγγελόπουλος.
ΠΑΝΑΘΗΝΑΊΚΟΣ: Παναγιωταράκος 20, Βασιλακόπουλος 2, Χαϊκάλης 11, Ταβουλάρης 18, Πολίτης 9, Κυρίτσης 7, Παπαδημητρίου, Ζάνος, Γ. Αντωνιάδης.
Οι ομάδες της Θεσσαλονίκης χρειάστηκε να περιμένουν μερικές μέρες για να ξεκινήσουν τη δική τους….δράση. Την Τετάρτη 27 Φεβρουαρίου έγιναν οι πρώτοι αγώνες στο ιστορικό ανοιχτό γήπεδο της ΧΑΝΘ εκεί που παίχθηκε για πρώτη φορά μπάσκετ στη χώρα το 1919.
Στον πρώτο απ΄ αυτούς ο Άρης νίκησε το Ανατόλια με 71-65 έχοντας πρώτους σκόρερ τον Θέμη Κατριό με 18 πόντους και τον γνωστό Γιάννη Ιωαννίδη με 16 ενώ για την ομάδα του κολεγίου πρώτος σκόρερ ήταν ο μετέπειτα αντιπρόεδρος της ΕΟΚ και γιατρός Κώστας Παρίσης με 23 πόντους. Στον δεύτερο αγώνα σημειώθηκε και η πρώτη….κατοστάρα! Ο Ηρακλής νίκησε πολύ άνετα με 108-75 τη ΧΑΝΘ με πρώτο σκόρερ τον Μούμογλου (18 πόντοι), ενώ από τους ηττημένους ο Ζωηρός πέτυχε 23.
Το τέλος της σεζόν δεν ανέδειξε άμεσα πρωταθλητή! ΑΕΚ και Ηρακλής ισοβάθμησαν στην πρώτη θέση με ρεκόρ 13 νίκες και 5 ήττες. Χρειάστηκε να γίνει αγώνας μπαράζ για να αναδειχθεί ο πρωταθλητής και η ΑΕΚ επικράτησε πολύ εύκολα με 94-74 κερδίζοντας το πρώτο πρωτάθλημα της Α΄ εθνικής με καλύτερο παίκτη της τον Αντώνη Χρηστέα.
Σε εκείνη την ιστορική πρώτη διοργάνωση τη φανέλα της πρωταθλήτριας ΑΕΚ είχαν φορέσει αρκετοί παίκτες που αποτέλεσαν τον πυρήνα της ομάδας που τέσσερα χρόνια αργότερα θα κατακτούσε τον τίτλο της Κυπελλούχου Ευρώπης: Γιώργος Αμερικάνος, Αίαντας Λαρεντζάκης, Στέλιος Βασιλειάδης, Λάκης Τσάβας, Αντώνης Χρηστέας. Είχαν αγωνιστεί ακόμη ο αείμνηστος Γεώργιος Μόσχος και οι Μπαμπανικολός, Δερμανούτσος. Θεοδωρόπουλος, Αττάλας.
Τον δρόμο για τα τοπικά πρωταθλήματα (δεν υπήρχε ακόμη άλλη εθνική κατηγορία) πήραν η Ανατόλια και ο….Ολυμπιακός! Ήταν ο πρώτος και μοναδικός μέχρι τον περσινό εκούσιο υποβιβασμό στην ιστορία των ‘’ερυθρόλευκων’’ που χρειάστηκε να μείνουν μια τριετία στο τοπικό πρωτάθλημα Αθήνας-Πειραιά πριν επιστρέψουν στα μεγάλα, πλέον, σαλόνια του Ελληνικού μπάσκετ.
