Το ιστορικό μυθιστόρημα στη νεοελληνική λογοτεχνία έχει μία μακρά και σημαντική παράδοση. Το παρελθόν μακρινό ή κοντινό που συνδέεται με γεγονότα σταθμούς στην εθνική ιστορία είναι λογικό να τροφοδοτεί τη μυθιστοριογραφία με θέματα. Κατά τον Fleishman το ιστορικό μυθιστόρημα πρέπει να αναφέρεται ως αφηγηματικός χρόνος «τουλάχιστον σαράντα έως εξήντα χρόνια, δηλαδή δύο γενιές» στο παρελθόν[1].
Η Ina Schabert θεωρεί ότι «ένα μυθιστόρημα μπορεί να θεωρηθεί ιστορικό, όταν βασίζεται σε συμβάντα ή καταστάσεις, τα οποία πρέπει να εντοπίζονται σε μία συγκεκριμένη και στον αναγνώστη γνωστή, ιστορική περίοδο[…] Οι αναγκαίες και εντέλει προαπαιτούμενες εξωλογοτεχνικές αναφορές στο κείμενο είναι: δεδομένα χρονολογιών, με ημερομηνίες, συνυφασμένες πάντα με συγκεκριμένες γεωγραφικές θέσεις, ονομασίες προσωπικοτήτων, για τις οποίες ο αναγνώστης γνωρίζει ότι αυτοί έχουν ζήσει πραγματικά, αναφορές σε αυθεντικά γεγονότα. Ενώ, όμως, αξιώνεται από κοινού ταυτότητα χρόνου και τόπου, ως απαραίτητη προϋπόθεση για το συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος, μπορεί να τεθεί το ερώτημα για το αν είναι αναγκαία η συμμετοχή ιστορικών προσωπικοτήτων»[2].
Η Ιστορία, ωστόσο, δεν είναι ένα αυτοτελές και αυθύπαρκτο υλικό, το οποίο περιμένει τη μυθιστορηματική δομή για να μορφοποιηθεί. Διαφωνούμε με τη θέση ότι το ιστορικό μυθιστόρημα αναζωογονεί γεγονότα του παρελθόντος, γιατί ακριβώς ούτε διδάσκει και ούτε φωτίζει το παρελθόν∙ προσφέρει μόνο μία εύπλαστη πρώτη ύλη στα χέρια ενός συγγραφέα. Η μυθοπλασία είναι πάντα παρούσα ακόμα και στα πιο αδιάφορα ιστορικά στοιχεία ισορροπώντας το γεγονός με το εικός και τη ροή του μύθου.
Χαρακτηριστικό ακριβώς για τη διαπλοκή ιστορία και μύθους είναι το βιβλίο του Αντώνη Γιανακού «τέσσερις βολικοί θάνατοι» (Κέδρος, 2017) που δίνει μυθιστορηματικά τις δικές του ερμηνείες για την επιβολή της μεταξακικής δικτατορίας του 1936. Στην ουσία πρόκειται για ένα έργο πολιτικής ιστορίας οικοδομημένο πάνω στη σχέση δύο νέων στην εποχή του ιδιώνυμου. Το βιβλίο καλύπτει ως αφηγηματικό χρόνο ένα έτος που έμελλε να αλλάξει τη ροή της ελληνικής ιστορίας. Το 1936 είναι μια χρόνια σχηματισμού κυβέρνησης και υπόγειων κομματικών συνεργασιών, έτος θανάτου πέντε -πρώην και νυν- πρωθυπουργών και βεβαίως επιβολής της δικτατορίας του Μεταξά (Βενιζέλου, Παπαναστασίου, Κονδύλης, Τσαλδάρης, Δεμερτζής).
Με πυρήνα το γραφείο της Δικαστικής Ιατρικής, στα σπάργανά της, ο μύθος κινείται γύρω από τους τέσσερις πολιτικούς θανάτους (του Βενιζέλου προσπερνάται επειδή συνέβη στο εξωτερικό). Μέσα από την πλοκή ο αφηγητής φωτίζει τις συνθήκες που έφεραν τη δικτατορία και φέρνει στην επιφάνεια πτυχές από τη ζωή και τη δράση κομμουνιστών που κινούνταν στην παρανομία και απειλούνταν διαρκώς με φυλάκιση ή εξορία. Ας μη λησμονούμε πως «το κειμενικό υπόστρωμα του ιστορικού μυθιστορήματος συστήνει κατά το μάλλον ή ήττον την ιδεολογική του ταυτότητα και επιβάλλει τον λόγο του στο προσωπείο της μυθοπλασίας»[3].
Η πλοκή του έργου ορίζεται από τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Ο χωρισμός των κεφαλαίων με βάση τους μήνες του έτους ακολουθεί τον ιστορικό χρόνο με αυστηρότητα, ακριβώς για την υποστύλωση στα πραγματικά γεγονότα. Η διάκριση σε “μηνιαία” κεφάλαια υποστηρίζεται και από το ημερολόγιο της ηρωίδας, μολονότι παρατίθενται αναμνήσεις μόνο στο τέλος κάθε μήνα, χωρίς ενδιάμεσες αναφορές στο ημερολόγιο, αλλοιώνοντας την αληθοφάνεια του μυθοπλαστικού ντοκουμέντου. Ο παντογνώστης αφηγητής με την δική του εστίαση ρίχνει φως σε κάθε πρόσωπο και κατάσταση χωρίς να μειώνει την αγωνία του αναγνώστη για την τύχη των ηρώων.
