Η ταυτότητα πάντα αποτελούσε κομβικό σημείο της λογοτεχνίας. Τα μυθιστορήματα, ανάγοντας την ατομικότητα σε κομβικό κέντρο, κατασκευάζουν μία ιδεολογία ατομικής φυσιογνωμίας. Η θεωρητική συζήτηση για τη διαμόρφωση της ταυτότητας στη λογοτεχνία είναι μακράν. Τη λογοτεχνία πάντα την απασχολούσαν ζητήματα ταυτότητας και ψυχολογίας των ηρώων. Τα λογοτεχνικά έργα προσφέρουν μία ευρεία και πλήρη κλίμακα μοντέλων όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίον διαμορφώνεται αυτή (Culler). Και βέβαια η λογοτεχνία έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην κατασκευή της ταυτότητας των αναγνωστών μέσα από την ενθάρρυνση της ταύτισης με χαρακτήρες και την ενσυναίσθηση που καλλιεργεί, φωτίζοντας τα πράγματα από τη δική τους οπτική γωνία. Και το χτίσιμο των χαρακτήρων πάνω στη δράση πάντα προσφέρει ευκαιρίες προσέγγισης του ρόλου της ταυτότητας μέσα από μία ποικιλία ερμηνευτικών προσεγγίσεων.
Στο μυθιστόρημα της Μαθιουδάκη και του Σχιζάκη («ο φταίχτης», Καστανιώτης, 2019) αναπλάθεται μία ολόκληρη εποχή θέτοντας το ζήτημα της ταυτότητας ως πυρήνα στο “χτίσιμο” των χαρακτήρων. Οι συγγραφείς ηθογραφούν με μία νουάρ διάθεση τις δεκαετίες λίγο πριν και λίγο μετά τη χούντα. Αντιπαροχή, αστυφιλία, μικροαστισμός, μεροκάματο και μικροκομπίνες αποτυπώνονται με νατουραλιστική γραφή με ροζ ανταύγειες. Είναι η απεικόνιση μιας εποχής που προσπαθεί να βγει με κάθε τρόπο από το τέλμα της φτώχειας και της μιζέριας με όνειρο ένα καλό αυτοκίνητο, ένα μεγαλύτερο σπίτι στην πρωτεύουσα και οικονομική άνεση με κάθε τρόπο.
Ενδιαφέρον έχει η εστίαση στους δευτερεύοντες χαρακτήρες. Συμπαραστάτες ήρωες και πληροφοριακοί είτε άλλοι στερεοτυπικοί και στατικοί, κατά την τυπολογία του Κωτόπουλου, προσελκύουν την προσοχή του αφηγητή. Έτσι διαμορφώνεται μία ευρύτατη ανθρωπογεωγραφία στην οποία όμως οι ήρωες είναι επώνυμοι. Πριν προλάβει ωστόσο ο αναγνώστης να “χαθεί” στο επώνυμο πλήθος του μυθιστορήματος και των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ τους, ο αφηγητής μεταφέρει τον φακό του στους πρωταγωνιστές. Οι χαρακτήρες αυτοί όμως δεν απλώς “περαστικοί” που μόνο γεμίζουν τις σελίδες, όπως συχνά βλέπουμε στην παραλογοτεχνία (αυτό που τόσο επιπόλαια ονομάζουμε σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα)∙ διατηρούν λειτουργικό ρόλο φωτίζοντας πλευρές της προσωπικότητας των κεντρικών χαρακτήρων ή τις κοινωνικές συνθήκες του χώρου δράσης. Τυχοδιώκτες και μικροαπατεώνες, οιδιπόδεια συμπλέγματα και μήδειες, ευνουχισμένοι άντρες και ανικανοποίητοι μικροαστοί που αναζητούν διέξοδο στην επιβεβαίωση του εγώ τους.
Το κείμενο δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να αντιληφθεί με ποιο τρόπο επιλέχθηκαν τα στοιχεία που περιέχει, τι αποκλείστηκε και γιατί τα στοιχεία οργανώθηκαν με το συγκεκριμένο τρόπο και ποιες προϋποθέσεις καθόρισε τη διαδικασία αυτή. Η εξέλιξη του sjuzet και της ανάγνωσης αποκαλύπτει τις σχέσεις των επιμέρους συμβάντων και των προσώπων και τη θέση τους στη δράση. Η πλοκή διανθίζεται από διαρκείς χρονικές ανατροπές. Ο αφηγηματικός χρόνος συνεχώς διασπάται από παρεμβολές άλλων χαρακτήρων, παρεμβάσεις και αναχρονίες, επιστρέφοντας στους κεντρικούς ήρωες. Ο μύθος εκτυλίσσεται με χωροχρονικές διακυμάνσεις. Μετά τις παρεμβάσεις η αφήγηση επιστρέφει σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και περιστατικά, που ο αναγνώστης άφησε δεκάδες σελίδες πίσω.
Έτσι όμως παραδίδεται ένα ρευστό χρονικά αφηγηματικό πλαίσιο ξαφνιάζοντας το κοινό και διατηρώντας μία ερμηνευτική σχέση αιτίου-αιτιατού για τη συμπεριφορά των χαρακτήρων, αναλύοντας την κοινωνική τους ταυτότητα. Διακρεις συγκρούσεις διαμορφώνουν μία πολυκάμπυλη πλοκή διατηρώντας την αγωνία του αναγνώστη. Μέσα στον μύθο αποτυπώνεται ανάγλυφα η θέση της γυναίκας, σε μία εποχή που η κοινωνική της θέση και ταυτότητα άλλαζε. Οι συγγραφείς ακτινογραφούν την ιστορική μετάλλαξη του ρόλου της. Γυναίκες λαϊκές ή μικροαστοί και επιστήμονες διεκδικούν την ελευθερία τους από τον κοινωνικό εξανδραποδισμό της έμφυλης ταυτότητάς τους. Ξεχωρίζει η λαϊκή γλώσσα της αφήγησης που ενισχύει το ρεαλιστικό ύφος και συμβάλλει στο χτίσιμο των χαρακτήρων. Η φρασεολογία, όχι μόνο των διαλόγων, αλλά και της αφήγησης, θυμίζουν τον προφορικό λόγο άλλων δεκαετιών λαϊκών ανθρώπων∙ βάζουν βαθύτερα στη σκηνή τον αναγνώστη, ωσάν ο αφηγητής να είναι ένας ακόμα λαϊκός χαρακτήρας του έργου. επιβεβαιώνει τη θέση του Eagleton ότι γλώσσα υπάρχει πριν από εμάς∙ βρίσκεται πάντα ήδη στη θέση της, έτοιμη να καθορίσει τη θέση μας εντός της∙ είναι έτοιμη και μας περιμένει.
